Hartritmevariabiliteit

De hartslagvariabiliteit als graadmeter voor veerkracht, gezondheid en algemene balans in het lichaam.

Ondertussen is het algemeen gekend, en zeker bij sporters, dat een lage hartslag een teken van goed lichamelijk herstel is. Een verhoogde rustpols geeft daarentegen aan dat het lichaam niet hersteld is van een inspanning of vecht tegen een aankomende ziekte of infectie.

Maar ook bij een lage hartslag kan er toch nog sprake zijn van spanning, stress en onevenwicht in onze fysiologie. Want niet alleen de hartslagfrequentie is van belang, maar ook de variabiliteit in hartritme.

Je hart slaat niet als een metronoom. Een polsslag (van 60 bijvoorbeeld) is niet meer dan een rekenkundig gemiddelde. In realiteit zijn de pauzes tussen twee hartslagen nooit gelijk. Het hart is voortdurend aan het versnellen en vertragen in reactie op allerlei prikkels: ademhaling, bloeddruk, emoties, gedachten, geluid, hormonen, ...

Een hart wat nauwelijks varieert en met een grote regelmaat klopt, is niet gezond. Een lage hartritmevariabiliteit verraadt ziekte, spanning, onbalans en een laag aanpassingsvermogen van het hart omwille van ouderdom.

De hartritmevariabiliteit vormt een maat voor algemene veerkracht van het lichaam.

Twee takken van het autonome zenuwstelsel

Het autonome zenuwstelsel staat in voor de regeling van een groot aantal lichaamsfuncties: de ademhaling, spijsvertering, verwijden en vernauwen van bloedvaten, beïnvloeding van de hartslag, ... De regeling gebeurt volledig automatisch en onbewust. Het autonome zenuwstelsel bestaat uit twee antagonistische of wel tegenwerkende systemen, namelijk een "gaspedaal" - orthosympaticus en een "rempedaal"’ - parasympaticus. Beide systemen moeten in balans zijn.

De basis van elke hartslag ligt hem in de activatie van de sinusknoop. De sinusknoop is een stuk spierweefsel in het hart dat een elektrische impuls afgeeft die het gehele hart laat samentrekken. De sinusknoop wordt onder andere door het autonome zenuwstelsel aangestuurd.

Omdat de twee systemen van het autonome zenuwstelsel altijd in evenwicht zijn, zijn ze voortdurend bezig het hart te versnellen en af te remmen. Daarom is de pauze tussen twee opeenvolgende hartslagen nooit gelijk. Er vindt voortdurend een versnelling en vertraging van ons hartritme plaats. De versnelling van het hartritme wordt veroorzaakt door de gaspedaal - het sympathische zenuwstelsel. Vertraging van het hartritme wordt veroorzaakt door de rem - het parasympathische zenuwstelsel.

Het parasympatische zenuwstelsel is het rustige gedeelte wat gewoon doorgaat wanneer u ontspannen bent. Wanneer je uitgedaagd wordt door een bepaalde verandering, situatie van stress, een emotie of gedachte, wordt het sympathische zenuwstelsel actiever. De hartslag verhoogt, de ademhaling versnelt en het hart slaat regelmatiger. Bij activiteit van het sympatische zenuwstelsel daalt de hartritmevariabiliteit. Wanneer ons parasympatische zenuwstelsel terug actiever wordt (door activiteit in de nervus vagus) daalt het hartritme en ademhalingsfrequentie en stijgt de hartritmevariabiliteit.

Op deze manier wordt het begrijpelijk dat een meting van de tussentijden in hartslagen ons inzicht geeft op de balans tussen de activiteiten van beide takken van ons autonome zenuwstelsel. De analyse van de hartritmevariabiliteit geeft dus inzicht in de functie van het autonome zenuwstelsel.

Hartritmevariabiliteit curve

Wanneer we de tussentijden tussen twee hartslagen op een grafiek plaatsen wordt het razend interessant.

We zien dan een (sinus)golf ontstaan. Deze HRV curve biedt ons informatie over de werking van het autonome zenuwstelsel en over de mate van balans in het lichaam. Hoe grilliger de golf, hoe meer stress of onbalans in het lichaam. Hoe vloeiender de lijn, hoe meer balans.

Heartmath doet sinds jaren onderzoek naar hartritmevariabiliteit. We weten uit hun onderzoek dat emoties een sterke invloed hebben op de hartritmevariabiliteit. Een negatieve emotie zoals woede of frustratie zien we terug in een gepiekte HRV curve. Een positieve emotie zoals dankbaarheid en jouw geliefd voelen maakt de HRV curve mooi glooiend.

Vanuit het onderzoek van het Heartmath instituut weten we ondertussen dat emoties met een positieve valentie een effect op de hartritmevariabiliteit hebben.

Maar er is meer: de ademhaling blijkt een sterke invloed te hebben op de werking van de sinusknoop van het hart en dus op het vertragen en versnellen van de hartslag. Bij inademing versnelt je hartslag en bij uitademing vertraagt je hartslag. De medische wereld spreekt van Respiratoire (ademhaling) Sinus (verwijzing naar de sinusknoop) Aritmie (het beïnvloeden van de hartritmevariabiliteit), kortweg RSA.

In bovenstaande figuur wordt de eerste minuut door een oppervlakkige en onregelmatige ademhaling en een snel en chaotisch veranderend hartritme gekenmerkt. Na twee keer ritmisch lang en rustig ademen zie je een veel rustiger patroon in het hartritme. Er komt rust in het systeem van het hart en ook meer rust in de werking van het autonome zenuwstelsel. De ademhaling is de sleutel om meer rust en balans te verkrijgen!

Bij rustig in- en uitademen volgens een bepaald ritme en bij positieve gevoelens zal de HRV curve een meer harmonieus patroon laten zien. De reden daarvan is onder meer dat de ademhaling en hartslag zich op elkaar gaan afstemmen. Tijdens ontspanning, herstel, positieve gevoelens en bij een gelijkmatige ritmische ademhaling ontstaat er een harmonieus patroon in de hartritmevariabiliteit. We spreken dan van hartcoherentie.

In tijden van stress, piekeren en negatieve emoties ontstaat meestal een chaotisch patroon in het lichaam. Dit uit zich in een chaotisch hartritmevariabiliteitscurve. Wanneer dit gebeurt zijn beide takken van het autonome zenuwstelsel niet in balans.

Het is normaal dat chaotische en harmonieuze perioden elkaar door de dag heen afwisselen.

Twee begrippen naast elkaar

Met hartritmevariabiliteit worden dus de veranderingen in tijd tussen de ene en de andere hartslag bedoeld, gemeten in milliseconden. Een hoge hartrimtevariabiliteit is teken van veerkracht. De parasympaticus en orthosympaticus werken dan in harmonie samen. Een lage hartritmevariabiliteit wijst op een onevenwicht in het lichaam.

Hartcoherentie is de aanduiding voor de mate waarin er sprake is van een regelmatige afwisseling van versnelling en vertraging van de hartslag, gelijklopend met de ademhaling.

Of iemand hartcoherent is merken we aan een mooie golvende HRV curve.

Hartcoherentietraining om algemene veerkracht te bevorderen

Door ritmisch te gaan ademen waarbij je bewust een ritme aanhoudt tussen de 4 en 7 ademhalingen per minuut komt je hart in een bijzondere staat. Je hartritme gaat dan op een rustige manier gaan schommelen. Jouw fysiologie komt tot een grotere balans.

In een hartcoherentietraining zetten we in op rustig ademen, trager ademen en langer uitademen dan inademen.

We trainen op deze manier ons parasympatisch zenuwstelsel om de sympatische gasactiviteit op te heffen.

De manier waarop je (onbewust) ademt vertelt veel over je fysieke en/of mentale toestand. Veel mensen gaan immers veel te snel ademen. Ze ademen in rust alsof ze in gevaar zijn. Dit kan tot heel veel klachten leiden.

We weten dat een coherente hartslag leidt tot algemene balans in het lichaam. Het autonome zenuwstelsel is dan in balans. Een coherente hartslag heeft eveneens een positieve invloed op onze hersenen waardoor de uitlijning in de hersenen geharmoniseerd wordt. Verder weten we dat hartcoherentie een invloed heeft op de hormoon huishouding. Het lichaam produceert minder stresshormonen, zoals cortisol, en meer "herstel" hormonen, zoals DHEA. Dit laatste is een hormoon welk veroudering, geheugenverlies, depressie en vermoeidheid tegengaat. Op deze manier verhoog je je veerkracht ten opzichte van stress. Verder zakt de waarde van cholesterol in het bloed en verbetert het immuunsysteem.

Als besluit

Door middel van hartcoherentie als zelfhulpmethode kom je tot een optimale samenwerking tussen hart, autonome zenuwstelsel en de hersenen. Je voelt al snel dat de stress en overprikkeling afneemt en dat je terug helder kan denken. Met een training verhogen we de hartritmevariabiliteit en daarmee de algemene veerkracht. Er wordt een balans in het zenuwstelsel gecreëerd.

Mathieu verzorgt zowel individuele- als groepstrainingen zodat je kan leren om via een eenvoudige ademhalingsoefening jouw fysiologie te balanceren.

Je kan hier meer informatie over de trainingen vinden.

Veel onderzoeksplezier,
Mathieu Devies

Heb je nog vragen naar aanleiding van deze blog? Laat een berichtje na, of bel ons op.